Trudno znaleźć w naszej historii postać równie rozpoznawalną i tak powszechnie uważaną za rodzaj polskiego dobra narodowego, jak Mikołaj Kopernik.
Kinga Dawidowicz
Kraków Culture
W zbiorowej świadomości kojarzymy go z narodzinami nowożytnej nauki, rewolucją w obrazie wszechświata, ze słynnym dziełem Matejki, ale też z poczciwymi pierniczkami. „Dziedzictwo Kopernika postrzegane jest dwojako. Po pierwsze, Kopernik stał się rodzajem mema, pożywką dla kultury masowej. To oczywiście Kopernik uproszczony, sprowadzony do sloganu, do tego, który »wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię«. Ale nie powinniśmy się na to obrażać: nawet taki Kopernik jest ważny, bo przypomina, jak ważną częścią kultury jest nauka. Drugi, »współczesny« Kopernik to po prostu jedna z najważniejszych postaci w historii nauki” – mówi prof. Bartosz Brożek, przewodniczący krakowskiej odsłony Światowego Kongresu Kopernikańskiego.
Rok 2023 został ustanowiony przez senat RP Rokiem Mikołaja Kopernika w związku z 550. rocznicą urodzin i 480. rocznicą śmierci astronoma. Toruń, Olsztyn i Kraków będą wyznaczać najważniejsze punkty na mapie obchodów. Te krakowskie koncentrują się wokół dorobku naukowego Kopernika i podkreślają jego związki z naszym miastem. To prawdopodobnie tutaj Kopernik rozpoczął przygodę z astronomią i to w murach jego niegdysiejszej uczelni zagoszczą wydarzenia poświęcone myśli kopernikańskiej.
Uniwersytet Jagielloński zaprosi naukowców i specjalistów z całego świata. „W krakowskiej części kongresu przyglądać się będziemy dwóm aspektom dzieła Kopernika. Z perspektywy filozofii i współczesnej kosmologii spróbujemy spojrzeć na znaczenie dzieła Kopernika w historii nauki, ale także zadamy fundamentalne pytania inspirowane dziełem Kopernika: Czy w nauce rzeczywiście występują rewolucje? Jak do nich dochodzi? Jaka jest przyszłość nauki? Ale to nie wszystko. Trzeba pamiętać, że stwierdzenie, iż Kopernik był astronomem, jest nieco mylące. Zajmował się – powiedzielibyśmy dziś: hobbystycznie – astronomią, ale robił też wiele innych rzeczy. Zgłębiał m.in. teorię pieniądza, stąd w Krakowie spotkają się ekonomiści, by podyskutować o rewolucjach i kryzysach w ekonomii” – dodaje prof. Brożek.
Kopernik jako ekonomista próbował opisać matematycznie zjawiska gospodarcze. Dziś traktujemy to jako oczywistość, ale wówczas te metody szokująco wyprzedzały epokę uczonego. Jego myśl będzie rezonować w wykładach na tematy jak najbardziej aktualne, jak Rewolucja cyfrowa i jej konsekwencje dla sfer finansowej i realnej gospodarki czy Korzyści z ustabilizowania i otwarcie polskiej gospodarki na wymianę, a to tylko skromny wycinek tego, co czeka uczestników trzydniowego majowego kongresu (24–26 maja).
Dla tych, którzy już nie mogą się doczekać wiosennych wydarzeń, UJ przygotował cykl dostępnych w serwisie YouTube debat w ramach projektu Wielkie pytania w Krakowie, które dzięki znakomitym rozmówcom (m.in. Wojciech Orliński, Tomasz Rożek, Michał Heller) przeniosą nas w kosmiczne przestrzenie.
Wydarzeniem zazębiającym się i naturalnie korespondującym ze wspomnianym wyżej uniwersyteckim świętem będzie jubileuszowa, 10. edycja Copernicus Festival, w tym roku odbywająca się pod hasłem „Kosmos”. Zaprosi ona uczestników do poznawania i zgłębiania czasem oczywistych, a czasem zaskakujących powiązań nauki z kulturą.
Festiwal i Kongres Kopernikański będą miejscami, które dobitnie pokażą, że myśl i odwaga intelektualna astronoma stale rezonują ze współczesnością i uruchamiają wymianę nowych idei. Ci natomiast, którzy chcieliby choć trochę zbliżyć się do czasów, w których żył i spoglądał w niebo Kopernik, nie będą zawiedzeni. Biblioteka Jagiellońska zaprezentuje zbiory rzadko dotąd pokazywanych copernicanów. Nie lada gratką będzie możliwość obejrzenia autografu najsłynniejszego dzieła Kopernika De revolutionibus orbium coelestium (i jego trzech pierwszych wydań: Norymberga 1543, Bazylea 1566, Amsterdam 1617), na co dzień przechowywanego w ogniotrwałym sejfie Biblioteki Jagiellońskiej, szczelnie chronionego przed światłem, wilgocią, zmianami temperatury i ciśnienia. Zobaczymy go przez sześć dni (11–13 oraz 24–26 maja) na wystawie Mikołaj Kopernik. Odnowiciel astronomii. Pozostała część ekspozycji będzie dostępna od 11 maja do 30 czerwca i pozwoli poznać zasady astronomii przedkopernikańskiej poprzez rękopiśmienne traktaty, komentarze, tablice i rysunki astronomiczne autorstwa Wojciecha z Budzewa, Marcina Króla z Żórawicy czy Marcina Bylicy z Olkusza. Wystawę uzupełnią dzieła zarówno zwolenników, jak i krytyków teorii heliocentrycznej, w tym Systema Cosmicum Galileusza z 1635 roku czy Johannesa Keplera Prodromus dissertationum cosmographicarum wydane w Tybindze w 1596 roku.
Do 7 maja w Muzeum Książąt Czartoryskich oglądać można natomiast zbiory autografów, listów i pierwodruków dzieł Kopernika, a także publikacje poświęcone astronomowi i recepcji teorii heliocentrycznej.
Dopełnieniem dwóch powyższych wystaw jest ekspozycja stała Muzeum Jagiellońskiego Skarbiec Kopernika w Collegium Maius. Znajdziemy na niej rekonstrukcje przyrządów astronomicznych (triquetrum, kwadrant, astrolabium pierścieniowe), faksymile De Revolutionibus i dokumentu potwierdzającego wpis Mikołaja Kopernika na listę studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego, kolekcję zegarów słonecznych czy malowane i rzeźbione wizerunki Kopernika. W auli Collegium Novum podziwiać można natomiast słynny obraz Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem spod pędzla Jana Matejki.
Pod znakiem Kopernika w tym roku będą odbywać się także wydarzenia muzyczne, teatralne czy taneczne. Wątki kosmiczne przewijać się będą przez Festiwal Muzyki Filmowej w Krakowie, na którym usłyszymy ścieżki dźwiękowe z Solaris, E.T. czy Diuny, obrazów powstałych z tęsknoty za odkrywaniem wszechświata. Jesienią Opera Krakowska na scenie przy ulicy Lubicz wystawi musical Kopernik, który premierowo zabrzmi wcześniej we Fromborku 20 i 21 maja. Libretto autorstwa Ałbeny Grabowskiej, muzyka Tomasza Szymusia, teksty Daniela Wyszogrodzkiego wyreżyserowane przez Jakuba Szydłowskiego złożą się na opowieść o Koperniku – wielkim uczonym, ale też pełnym pasji człowieku z krwi i kości.
Nie sposób wymienić wszystkich krakowskich projektów z Kopernikiem w tle, wspomnijmy jednak jeszcze organizowane przez Nowohuckie Laboratorium Dziedzictwa Ośrodka Kultury im. C.K. Norwida warsztaty, spotkania i wykłady w cyklu Astro-Huta (marzec-sierpień), widowisko Planety tańcem poruszone baletu Cracovia Danza czy konferencję poświęconą górnictwu kosmicznemu organizowaną przez AGH.
Co nam dziś mówi Kopernik? „Warto uczyć się od niego – niekoniecznie astronomii, która jednak od jego czasów bardzo się rozwinęła, ale fascynacji pytaniami naukowymi i twórczych sposobów odpowiadania na nie” – podsumowuje prof. Brożek.
