Biesy. Spektakl o piciu herbaty

Jakie są biesy XXI wieku? Odpowiedź na to pytanie poszukuje najnowszy spektakl Pawła Miśkiewicza.

Kiedy w drugiej połowie XIX wieku Dostojewski na łamach czasopisma „Russkij Wiestnik” zaczął publikować Biesy, na całym świecie wrzało. Rozwijała się myśl marksistowska, postępowała industrializacja, formowały się nowe idee społeczne. Nietzsche poddał radykalnej krytyce dziedzictwo chrześcijańskie i całą zachodnią kulturę opartą na chrześcijańskich iluzjach. Biesy w swojej wymowie wpisywały się w ducha czasu. Opowieść o grupie młodych rewolucjonistów, którzy pragną doprowadzić do wielkiego zrywu społecznego nakierowanego na obalenie starych porządków, do dziś uznawana jest za dzieło prorocze. Dostojewski trafnie rozczytał możliwe niebezpieczeństwa, jakie może nieść za sobą rewolucja. Okrucieństwo i brak skrupułów, które przypisał rewolucjonistom, znalazły potwierdzenie w okrutnym reżimie Stalina i jego następców.

Nie wiemy, jak będzie wyglądała rzeczywistość społeczno-polityczna za rok i w przyszłości. Niemniej jednak jedno jest pewne: nastąpią poważne systemowe zmiany. Czy wynikną one za sprawą oddolnych ruchów niezadowolonych grup społecznych czy wymuszą je na politykach postępujące zmiany klimatyczne? Obserwacja codziennej rzeczywistości skłania do refleksji, że w ludziach wrze. Co chwilę wybuchają bunty, protesty i zamieszki. Pozornie nie mają one wspólnego mianownika: rozruchy w USA po zabójstwie Georga Floyda, wielomiesięczne protesty w Hong-Kongu przeciwko chińskiemu autorytaryzmowi, kierowane klasowym gniewem „Gilets jaunes” we Francji czy suprematystyczne demonstracje populistów. Wydaje się jednak, że wszystkie te ruchy łączy ta sama emocja i jest nią gniew.

W 2019 roku rekordy popularności bił film Todda Phillipsa, Joker. Historia chorego psychicznie człowieka zepchniętego na margines dominującego i niesprawiedliwego systemu społecznego, przyciągnęła do kin widzów na całym świecie. Czarnobyl, serial HBO, w pierwszych tygodniach emisji wzbudził ogromne emocje i szybko zdobył miano serialu kultowego, być może najlepszego w historii całej stacji. Wyjątkowa popularność obu produkcji wskazuje na to, że ludzi fascynuje obraz rozpadu obowiązującego systemu. Przed upadkiem ZSRR mówiono: każdy wie, że ten system nie może dłużej działać, ale nikt nie wierzy, że upadnie. Podobnie jest dziś z liberalną demokracją i kapitalizmem. Wydaje się, że lepszego porządku politycznego, społecznego i ekonomicznego nie da się wymyślić, jednak narasta rozczarowanie i gniew wśród tych, którzy znaleźli się poza zasięgiem dobrodziejstw oferowanych przez oba te projekty. A ci, znajdujący się poza, stanowią bardzo różnorodną mieszankę: mniejszości seksualne, religijne, etniczne, przedstawiciele klasy ludowej i rozpadającego się proletariatu, prekariusze, czy „millenialisi” i „zoomersi”, potomkowie „boomersów”, którzy nie tylko niewiele miejsca zostawili dzieciom na rynku pracy, ale i doprowadzili układy przyrodnicze do tak skrajnej nierównowagi, że znane dotąd tylko z filmów katastroficznych wizje stają się codziennością.

Jak będzie wyglądała rewolucja XXI wieku, bo że jest ona nieunikniona, wydaje się pewne? Czy skazana będzie, podobnie jak rewolucja przygotowywana przez Wierchowieńskiego, na spektakularną porażkę? Czy pozytywna rewolucja jest w ogóle możliwa? Czy XIX-wieczne „Biesy” w epoce zaawansowanych technologii, pogłębionego dyskursu w kwestiach społecznych, politycznej poprawności i projektów dekarbonizacyjnych, mogą okazać się Aniołami?

W spektaklu wykorzystano fragmenty filmu A. Wajdy “Biesy po latach” z udziałem A. Wajdy i K. Zachwatowicz. Producentem filmu jest Amulet Films Sp. z o.o.

obsada