Antependium to ozdobna zasłona, którą umieszcza się poniżej stołu ołtarzowego (mensy). Srebrne antependium z kościoła kolegiackiego w Chełmie jest jedyną pamiątką dawnego, barokowego wystroju tej świątyni, która do 1874 r. była katedrą unickiej diecezji obrządku wschodniego.
Dawna katedralna cerkiew chełmska jest miejscem, gdzie od niepamiętnych czasów czczono bizantyjską ikonę Matki Boskiej z Dzieciątkiem, namalowaną w XII wieku. Jest to przedstawienie w typie Hodegetrii, w odmianie zwanej Dexiokratousa, co oznacza, że Maria trzyma Dzieciątko na prawej ręce. W dawnej Rzeczypospolitej był to jeden z najbardziej popularnych wizerunków maryjnych, który został w r. 1765 uroczyście ukoronowany papieskimi koronami przysłanymi z Rzymu. Po II wojnie światowej wywieziono go z Chełma na Ukrainę i ukryto na półwiecze. Ikonę ujawniono dopiero po upadku Związku Radzieckiego. Dziś znajduje się w Łucku.
Matka Boska Chełmska zawdzięczała swoją sławę nie tylko licznym cudom, jakich wierni doświadczali w tamtejszym sanktuarium, ale też roli, jaką spełniła w czasie powstania Chmielnickiego. W r. 1651 król Jan Kazimierz zabrał ją ze sobą do wojennego obozu pod Beresteczkiem. Bitwa jaka rozegrała się tam w dniach 28-30 czerwca należała do największych starć militarnych nowożytnej Europy. Polacy odnieśli zwycięstwo nad połączonymi wojskami Kozaków i Tatarów, a po wygranej batalii przystąpili do oblężenia nieprzyjacielskiego taboru. W dniu 10 lipca w obozie kozackim wybuchła panika. Kozacy rzucili się do ucieczki przez bagna. Wielu utopiło się, reszta została dobita. Liczbę poległych szacuje się na 30 tysięcy.
Matce Boskiej Chełmskiej powszechnie przypisywano opiekę i pomoc w zwycięstwie. Na antependium ukazano obozowy namiot, w którym wystawiono cudowną ikonę, adorowaną przez króla Jana Kazimierza. Wojskowi rzucają zdobyczny sztandar tatarski, spętani Kozacy i Tatarzy pokornie przyjmują klęskę. Niedobitki wrogiej armii ścigane przez polskich jeźdźców uciekają przez mokradła gromieni piorunami z chmur, w których widnieje znak MARIA.
Autorem tego znakomitego dzieła był gdański złotnik Johann Jöde (czynny 1707-1743). Przetrwało lub odnotowanych zostało 30 dzieł mistrza: naczyń z dekoracją figuralną (kufle, puchary), sreber liturgicznych i stołowych z ornamentem w stylu regencji. Antepedium z Chełma to – obok pucharu szyprów wiślanych (1727) – najwybitniejsza z jego prac.
