Dla przyszłości

Rzeczywistość wokół nas – w tym przede wszystkim wisząca nad ludzkością katastrofa klimatyczna, ale także związane z nią groźby kryzysów związanych z brakami żywności, migracjami, problemami energetycznymi – stawia przed twórcami nowe wyzwania Dystopie i dzieła spod znaku cyberpunku ostrzegają, ukazując ponure wizje przyszłości na zdewastowanej Ziemi. Natomiast solarpunk przynosi czytelnikom nadzieję.

Tekst: Aleksandra Klęczar

Nazwa tego nurtu w kulturze kojarzy się z jednej strony ze wspomnianym cyberpunkiem, z drugiej – ze Słońcem i energią solarną. Ten pierwszy element podkreśla obecny w solarpunku bunt przeciw zastanemu światu i starym regułom, chęć wywalczenia społecznej, ekonomicznej i systemowej zmiany. Drugi wskazuje na czystą energię, troskę o środowisko i chęć stworzenia zrównoważonej alternatywy dla współczesnej technologii. Dla osób tworzących w solarpunkowej estetyce ogromne znaczenie ma bowiem natura i jej ochrona, ale także takie rozwiązania technologiczne, które pozwolą koegzystować z przyrodą w sposób mniej niszczycielski, a bardziej pozytywny, lepszy i dla środowiska, i dla nas. W tej konwencji jest też miejsce na optymizm w kwestiach społecznych i wizję może nieidealnego, ale przynajmniej sprawiedliwszego, nieco bardziej równego świata. Solarpunk to nie utopia: choć twórcy buntują się przeciw ponurym wizjom dystopii i cynizmowi cyberpunka, ich odpowiedzią jest raczej ostrożna nadzieja niż hurraoptymizm. Tam, gdzie w cyberpunku oglądamy rzeczywistość zarządzaną przez odczłowieczone megakorporacje, z jednostką skazaną na indywidualny bunt, w dziełach inspirowanych solarpunkiem mamy pochwałę wspólnoty, aktywizmu, a także ciężkiej, często niedoskonałej i pełnej błędów pracy, jaką dla lepszej przyszłości możemy i musimy wykonać wszyscy.

Sama nazwa pojawiła się po raz pierwszy w 2008 roku, najpierw w sieciowych dyskusjach i manifestach, a następnie w kilku antologiach. Najważniejsze z nich to Sunvault: Stories of Solarpunk and Eco-Speculation z roku 2017, Wings of Renewal: A Solarpunk Dragon Anthology (2015) oraz – w zgodzie z solarpunkową ideą odrzucenia hegemonicznej wersji kultury tworzonej w języku angielskim – brazylijska antologia Solarpunk: Histórias ecológicas e fantásticas em um mundo sustentável (2014). Po tych pierwszych publikacjach posypały się kolejne: wiele z nich poza opowiadaniami zawiera także wiersze i ilustracje – stylistyka solarpunkowa jest otwarta na inne poza prozą narracyjną formy ekspresji. Tworzenie literatury i sztuki łączy się zresztą z czynem: do domeny solarpunka zaliczymy choćby projekty ekologicznych budynków, lokalnych ogrodów, działania – w sieci i poza nią – na rzecz zrównoważonego rozwoju.

Wśród autorów i autorek solarpunkowych tekstów są zarówno osoby tworzące głównie w tej stylistyce, jak i takie, dla których jest to tylko jeden z wielu literackich wyborów. Jednym z tych ostatnich jest znany polskiemu czytelnikowi z kilku powieści fantastycznych izraelski pisarz Lavi Tidhar, któremu zdarzają się solarpunkowe opowiadania. W twórczości Nisi Shawl solarpunk łączy się z inną koncepcją ukazującą pozytywnie rozumianą wersję przyszłości – afrofuturyzmem, podobnie jak w przypadku amerykańsko-nigeryjskiej pisarki Nnedi Okorafor czy N.K. Jemisin, autorki cyklu Pęknięta Ziemia. W polskiej fantastyce elementy solarpunkowe można znaleźć w twórczości Karoliny Fedyk czy Anny Łagan, a także w efektownej grze planszowej „Solar City” (autorami są Marcin Senior Ropka i Viola Kijowska), ma też miejsce w okołofantastycznych dyskusjach teoretycznych (Paweł Ngei, Joanna Kaniewska).

Solarpunk to fantastyka. Ale ambicją solarpunkowych twórców jest zmusić nas do wysiłku, byśmy razem spróbowali zamienić fantastykę w rzeczywistość.

Podczas krakowskiego festiwalu Bomba Megabitowa, organizowanego we wrześniu w 101. urodziny Stanisława Lema, zostanie rozstrzygnięty Solarpunkowy Konkurs Fikcji Klimatycznej. Szczegóły konkursu na stronie www.miastoliteratury.pl.

• Aleksandra Klęczar
  Poetka, pisarka, dramatopisarka, reżyserka. Jej poezja jest tłumaczona na język hiszpański, serbski, ukraiński i angielski. W galerii Otwarta Pracownia tworzy cykliczne wydarzenia łączące sztuki wizualne i literaturę. Od 2021 członkini Rady Programowej Nagrody Dramaturgicznej im. Tadeusza Różewicza.

Tekst został opublikowany w kwartalniku „Kraków Culture” 2/2022.

Więcej informacji o festiwalu Bomba Megabitowa tutaj: [KLIK] oraz na jego stronie internetowej