Świadomość sztuki żydowskiej w Polsce realizowana jest najczęściej poprzez zwykłą prezentację jej dokonań. Nieco inne założenie jej promocji ma FestivALT, działający na przecięciu sztuki, aktywizmu i edukacji, w celu podejmowania trudnych i aktualnych tematów odnoszących się do złożoności polsko-żydowskich w dzisiejszej Polsce. Od 23 czerwca do 2 lipca odbędzie się siódma edycja FestivALT-u.
Historia polsko-żydowska do dzisiaj jest przedmiotem sporów politycznych. Kim są obecnie Żydzi i Żydówki w Polsce i jak produktywnie rozmawiać o współczesnych uwikłaniach historycznych? Na te pytania odpowiada FestivALT – festiwal współczesnej sztuki żydowskiej organizowany przez artystki i artystów z Polski, Europy i całego świata. Siódma edycja FestivALT-u w Krakowie potrwa od 23 czerwca do 2 lipca. W programie – otwarty Szabat, koncerty, spektakle, wystawy, spacery i debaty.
FestivALT to działający w Polsce międzynarodowy kolektyw złożony z żydowskich artystów(ek) i aktywistów(ek), dla których centralnym punktem odniesienia są współczesne kwestie żydowskie w Polsce. Działają na przecięciu sztuki i aktywizmu, rzucając wyzwanie stereotypom i promując nowe sposoby myślenia. Hasłem tegorocznej edycji FestivALTu jest „Dojkajt” – słowo w języku jidysz, które można przetłumaczyć jako „tuteczność” albo „tu i teraz”.
– Polska kultura żydowska jest często postrzegana przez pryzmat przedwojennej nostalgii czy tragedii Zagłady, a współczesna żydowska sztuka jest najczęściej importowana spoza Polski. FestivALT powstał świadomie w tym kontekście jako platforma do wymiany myśli i odkrywania „dojkajtu” – dzisiejszej żydowskiej rzeczywistości w Polsce i Europie. Współpracując z młodymi i uznanymi artyst(k)ami z Polski i całego świata, tworzymy platformę dla sztuki odważnej, zaangażowanej, która celebruje różnorodność, stawia wyzwania i zachęca do debaty – tłumaczy Magda Rubenfeld Koralewska, współdyrektorka FestivALTu. – Dążymy do uwzględnienia niuansów, krytycznej perspektywy oraz skupienia się na tu i teraz w poszukiwaniu autentycznej współczesnej polskiej tożsamości żydowskiej.
FestivALT otworzy kolacja szabatowa na terenie byłego getta, do której mogą dołączyć wszystkie chętne osoby. Tego wieczoru odbędzie się również wernisaż wystawy gdańskiego artysty Jakuba Skrzypczaka „Pani Loda” oraz koncert muzyki improwizowanej w wykonaniu Alexa Rotha (Wielka Brytania/Polska), Rafała Mazur (Polska) i Sashy Langford (Kanada).
W programie FestivALTu bogatą ofertę znajdą wielbiciele(ki) sztuk performatywnych. Premierowe wykonanie „Vos Heylt Yeden Kerper” („Ten, który leczy wszystkie ciała”) Sashy Langford będzie muzycznym widowiskiem, prezentującym współczesną aranżację muzyki obrzędowej. Korzystając z tradycyjnej muzyki brzmiącej w synagogach aszkenazyjskich, Langford przeplata kompozycję liturgiczną z muzyką elektroniczną, wzbogacając melodię o fortepian i własny głos. Ponadto, po raz pierwszy w Krakowie zostanie pokazany performans taneczny „VALESKA VALESKA VALESKA VALESKA”, który opowiada o życiu i twórczości Valeski Gert, prekursorki awangardowego performansu. W ramach festiwalu odbędzie się również polska premiera węgierskiej sztuki „ Living the Dream with Grandma ” w wykonaniu László Göndör – wzruszającego spektaklu o międzypokoleniowej traumie i wzajemnej miłości mimo różnic.
Na tegorocznym FestivALTcie tradycyjnie nie zabraknie obnażania stereotypów: twórcy zapraszają do „Lucky Jew Shop” („Sklep Żyda na Szczęście”), który w satyryczny sposób ukazuje zawłaszczanie i utowarowienie kultury żydowskiej w Krakowie. Jest to kontynuacja projektu, który powstał w odpowiedzi na jeden z najbardziej problematycznych przejawów komercjalizacji kultury żydowskiej: kupowania i sprzedawania wizerunków Żydów z monetami „na szczęście”. Po interwencji FestivALTu Miasto Kraków zdecydowało się na wprowadzenie ograniczeń sprzedaży tych przedmiotów w przestrzeni publicznej. Ulice Kazimierza i innych miast jednak wciąż zalewają wizje quasi-żydowskości: restauracje, bary, sklepy, hotele, imprezy i wycieczki.
Program FestivALTu porusza zatem tematy związane z pamięcią historyczną i proponuje nowe sposoby upamiętnienia Zagłady i przekazywania historii. Goście FestivALTu mogą wsłuchać się w historię miasta na spacerze „Słuchanie przeszłości: słuchanie nie-miejsc pamięci” z Rafałem Mazurem albo zwiedzić teren dawnego obozu koncentracyjnego KL Płaszów i wziąć udział w warsztacie „Tworzenie pigmentów z miejsca zagłady” z Danielą Naomi Molnar.
Odbędą się także dyskusje „Wspólnota trudnego dziedzictwa” i panel „Zielone upamiętnienia“ o ekologicznych, nieinwazyjnych praktykach upamiętnienia. FestivALT zaprasza również na „Long Table” – performatywną dyskusję przy „długim stole”, w ramach której omówiona zostanie zagadnienie różnorodności i wielokulturowości w obecnej strategii miasta Kraków 2030. Uczestnicy zastanowią się nad działaniami, których oczekują od miasta, a po spotkaniu ich opinie zostaną przekazane miastu w formie rekomendacji.
FestivALT ma na celu stworzenie integracyjnej platformy dla artystów(ek) i myślicieli(ek) z Polski i całego świata, którzy chcą eksperymentować i wyrażać różnorodne reprezentacje żydowskości.
Z pełnym programem FestivALTu można zapoznać się na stronie oraz Facebooku festiwalu.
