Bańska szkoła malowania ikon należy do najwybitniejszych zjawisk w historii kultury bułgarskiej XVIII-XIX wieku. Jej przedstawiciele przyczynili się do przemian w myśleniu artystycznym w okresie odrodzenia kultury bułgarskiej, a ich spuścizna to szczególnie cenne świadectwo sztuki narodowej.
Wystawa ikon wiodącej szkoły malarstwa ikonowego Bułgarii to znakomita okazja porównania tej twórczości z malarstwem ikonowym eksponowanym w Galerii stałej Sztuka Cerkiewna dawnej Rzeczypospolitej w Pałacu Biskupa Erazma Ciołka. W odniesieniu do malarstwa późno nowożytnego i współczesnego cerkiewnego w schyłkowym okresie Rzeczypospolitej, a następnie pod zaborami dominowały opinie na ogół negatywne, wartościujące owo malarstwo jedynie z pozycji jego wierności wobec dawnych wzorów bizantyńskich. Ostatnimi czasy docenia się w coraz większym stopniu, że to malarstwo mimo, że „zokcydentalizowane” posiada jednak swoiste walory i zasługuje na bardziej wnikliwe badanie. Paradygmat oceny stylowej uniemożliwia dostrzeżenie, że ikona nadal służyła w kulcie i przedstawiała istotną wartość dla wiernych, mimo jej przeobrażeń w duchu nowej estetyki. To, co łączy oba zjawiska artystyczne w XIX wieku to sytuacja zniewolenia politycznego i tradycja dziedziczenia umiejętności malarskich w obrębie jednego rodu, np. Dolińskich lub Bogdańskich. Zwraca też uwagę, że rozsadnikiem wzorów zachodnich były takie ośrodki jak Wiedeń i Monachium, i tak, jak założyciel szkoły w Bańsko miał pobierać nauki w Wiedniu, tak też z tym ośrodkiem związany był Łukasz Doliński, wykształcony na koszt metropolity lwowskiego. Dla przypomnienia jeden z większych greckich twórców tego czasu Teodoros Vryzakis pobierał nauki w Monachium. Istnieją świadectwa że do cerkwi galicyjskich z końcem XIX wieku sprowadzano obrazy i z Wiednia i z Monachium. Stąd też wspólna jest zależność od nurtów stylowych zachodnioeuropejskich, zwłaszcza portretowego malarstwa realistycznego, albo też grafik promujących określone rozwiązania kompozycyjne, a które stawało się bardziej atrakcyjne od dawnych bizantyńskich wzorów, pełnych ascezy i surowości.
W obu przypadkach mamy do czynienia z twórczością traktowaną w oficjalnym nurcie historii sztuki marginalnie, wręcz alienowaną jako zjawisko peryferyjne, które jednakże w przeciągu minionych lat zyskuje na znaczeniu wraz z postępującym odejściem od konserwatywnego nastawienia badaczy dostrzegających jedynie dzieła wielkie i wzniosłe na rzecz tych bardziej przeciętnych, które służyły jednakże lokalnej społeczności i stanowiły odzwierciedlenie zachodzących przemian we wszystkich sferach życia społeczno-politycznego.
