Na początku grudnia Muzeum Zabawek w Krakowie otwiera ostatnie dwie wystawy z cyklu „Witryna z zabawkami”. W świątecznych gablotach pojawią się ozdoby choinkowe, misie, lale, pociągi i gry planszowe, czyli zabawki, jakie można znaleźć pod choinką, a także formy do czekoladek i pierników, rysiki, szkolna tabliczka, a nawet… ściąga.
„Witryny z zabawkami” to kameralne pokazy historycznych zabawek z największej prywatnej kolekcji zabawek w Polsce zgromadzonej przez krakowską rodzinę Sosenków. Jednak to nie kolekcjonerzy tworzą te wystawy, robi to publiczność, która przez dwa miesiące pracuje w roli społecznych kuratorów.
W cyklu pięciu wystaw oddaliśmy władzę publiczności, a my realizujemy ich decyzje kuratorskie i koordynujemy całość organizacyjnie i technicznie – mówi Katarzyna Jagodzińska, pomysłodawczyni projektu i dyrektorka ds. programowych Muzeum Zabawek. My patrzymy z boku i uczymy się – co jest ważne dla publiczności, dlaczego, na co osoby niezwiązane z kolekcją zwracają uwagę. W czasie spotkań warsztatowych poznajemy się i wzajemnie nawiązujemy relacje. W ten sposób tworzymy społeczne muzeum. Bo taki jest właśnie pomysł na Muzeum Zabawek – aby było to muzeum nie tylko dla publiczności, ale także tworzone wraz z publicznością.
Przez cały październik i listopad kilkunastoosobowe grupy kuratorów pracowały nad dwiema wystawami – jedna powstała w Muzeum Podgórza (oddziale Muzem Krakowa) jako epilog do wystawy o podgórskich dworach, druga w Kamienicy Szołayskich (oddziale Muzeum Narodowego w Krakowie) w relacji do prezentowanej tam wystawy polskiego dizajnu. Kuratorzy opracowali koncepcję wystaw, dobrali obiekty, wymyślili tytuły, stworzyli opisy, a następnie we współpracy z artystą i aranżerem, Mateuszem Okońskim, wykonali oprawę plastyczną dla zabawek. W ten sposób powstały dwa subiektywne pokazy kolekcji.
Tytułowa witryna to różnej wielkości gabloty, które w toku spotkań kuratorów z kolekcjonerami, Markiem i Katarzyną Sosenko, wypełniły się zabawkami z ich kolekcji. Stanowi nawiązanie do witryny sklepowej (gdzie zabawki zachęcają do zakupu), witryny muzealnej (gdzie można je oglądać) oraz witryny internetowej (która stanowi okno na świat rzeczywisty oraz pole nieograniczonych możliwości zabawy i nauki).
W Muzeum Podgórza (otwarcie 3 grudnia, godz. 12.00) wystawa powstała w ostatniej sali wystawy czasowej „Stał dwór szlachecki”. Ponieważ świat dworów był także światem dzieci, powstała wystawa zabawek pod zadziornym tytułem „Dworki i potworki”.
Kuratorzy opowiadają: Co robią potworki w dworku? W białym dworku obrysowanym przez Mateusza Okońskiego czarną kreską. Niszczą! Psują! Hałasują! A może grzecznie sprzątają swój pokój wieczorową porą i kładą się do snu? Tego już nie zobaczymy. Dzisiaj za to możemy przyjrzeć się z bliska ich małym i wielkim skarbom. W gablotach znajdziemy blaszany, czerwono-granatowy statek, który małe ręce wodowały w podgórskich zbiornikach. Figurki żołnierzyków gotowych do walki. Lale, które mimo upływu lat, nadal zachwycają pięknem i kolorami, wprowadzając do krainy marzeń i trosk. Dzieciństwo w dworku to nie tylko zabawa, lecz także czas nauki. A do nauki potrzebne były rysiki, tabliczki, drewniany piórnik, zeszyt do kaligrafii. Znalazła się i ściąga. Czy została wykorzystana? Tego nie wiemy, ale możemy wymyślić do niej historię.
Przez cały czas trwania wystawy będzie można z dostępnych na miejscu materiałów tworzyć zabawki choinkowe i wieszać je na namalowanej na ścianie choince.
W Kamienicy Szołayskich (otwarcie 10 grudnia, godz. 16.00) gabloty z zabawkami znajdą się w oknach. To nawiązanie do fantazyjnie aranżowanych, zwłaszcza w okresie świątecznym, witryn sklepów z zabawkami. Gabloty w kształcie harmonijkowego loga muzeum zostaną przebrane za szopki krakowskie. Niebieskie, czerwone, zielone, różowe folie – tradycyjne szopkowe staniole – będą opakowaniem dla świątecznych zabawek.
Kuratorzy opowiadają: Te niewielkie kapsuły czasu zostały zbudowane specjalnie po to, by przenieść Was w czasie do Świąt Bożego Narodzenia, które już minęły, ale jeszcze nie zostały zapomniane. Cztery kapsuły – cztery różne podróże, z których każda reprezentuje inny świąteczny sen. Zapraszamy do zajrzenia przez okna i wejścia w świat pamięci – zapachów, kształtów i kolorów.
Częścią otwarcia wystawy będzie spotkanie na temat świątecznych zabaw i zwyczajów. Z osobistej perspektywy opowie o nich Cecylia Malik, malarka, performerka, edukatorka, ekolożka i miejska aktywistka. Rodzina Malików każdego roku wystawia słynne jasełka, buduje szopki, kolęduje i garść tych tradycji pojawi się 10 grudnia przy gablotach-szopkach Muzeum Zabawek.
***
„Witryna z zabawkami” w pigułce
Odważny, łamiący konwencje projekt partycypacyjny – publiczność tworzy wystawy z oryginalnych obiektów z kolekcji. To publiczność decyduje i wybiera, kolekcjonerzy i muzealnicy pomagają wcielić decyzje i życzenia w życie.
Projekt pokazał muzeum od kuchni. Największą atrakcją było to, czego w muzeach z założenia robić nie wolno – dotykać (w rękawiczkach i z zachowaniem należytej ostrożności!) obiekty.
Od tego projektu zaczęło się „życie” Muzeum Zabawek w Krakowie – zostało zainaugurowane 1 czerwca 2022 r. rozpoczęciem rekrutacji do pierwszej edycji „Witryny z zabawkami”.
Łącznie powstało pięć wystaw w ramach „Witryny z zabawkami”.
Ponieważ Muzeum Zabawek w Krakowie nie ma jeszcze siedziby, wystawy powstały u partnerów – w Ośrodku Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka, Muzeum Podgórza (Muzeum Krakowa) i Kamienicy Szołayskich im. Feliksa Jasieńskiego (Muzeum Narodowego w Krakowie).
Nad cyklem pięciu wystaw pracowało 68 kuratorów spośród publiczności.
Na zakończenie wystaw – 15 stycznia – powstanie katalog i film dokumentalny, który pokaże kuchnię projektu.
***
Dworki i potworki
Witryna z zabawkami #5
3.12.2022–15.01.2022
Muzeum Podgórza
ul. Limanowskiego 51, Kraków
godziny otwarcia: środa–niedziela 10.00–17.00
Świąteczne wspomnienia
Witryna z zabawkami #4
10.12.2022–29.01.2023
Kamienica Szołayskich
pl. Szczepański 9, Kraków
godziny otwarcia: wtorek–niedziela 10.00–18.00
z zewnątrz oświetlone do godz. 22.00