Nieprzeciętna działaczka społeczna, feministka, malarka, towarzyszka życia Konopnickiej, ale przede wszystkim osobowość, która znacząco przekracza powyższe określenia, Maria Dulębianka, będzie bohaterką trzeciego w 2022 roku spotkania w ramach cyklu „Wyszukaj Klasyka”, w którym przypominamy nieprzeciętne sylwetki uczestniczek i uczestników życia kulturalnego Krakowa Miasta Literatury UNESCO.
O krakowiance, lwowiance, trudnej do zaszufladkowania postaci przełomu XIX i XX wieku opowie Karolina Dzimira-Zarzycka, autorka biografii „Samotnica. Dwa życia Marii Dulębianki" (Marginesy 2022). Rozmowę poprowadzi Marcin Wilk.
Wydarzenie wpisuje się w II edycji „Maja Równości” organizowanego przez Miasto Kraków.
Maria Dulębianka urodziła się w osiadłej w Krakowie ziemiańskiej rodzinie Marii z Wyczółkowskich Dulębiny i Henryka Dulęby 21 października 1861 roku. Rodzina sprzyjała rozwojowi intelektualnemu i artystycznemu córki posyłając ją wpierw na prestiżową pensję dla dziewcząt prowadzoną przez Justynę Maliszewską, później także na prywatne kursy malarstwa do Jana Matejki. Ówczesna Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie nie przyjmowała kobiet w grono swoich studentów, co zmusiło Dulębiankę do wyjazdu za granicę. Studiowała w Académie Julian w Paryżu, w Wiedniu u Leopolda Horowitza w Wiedniu, czy Wojciecha Gersona w Warszawie. Około 1896 roku osiadła na stałe we Lwowie.
Wczesna kariera malarska Dulębianki nie pozostawała niezauważona. Ceniono jej portrety oraz malarstwo rodzajowe. W rodzinnym Krakowie przedstawiała obrazy na wystawach zbiorowych, a Wystawa Światowa w Paryżu w 1900 roku przyznała dwóm pracom z malarstwa rodzajowego specjalne wyróżnienie.
Nie jest do końca jasne, kiedy Maria Dulębianka zarzuciła profesjonalną karierę malarską, nie jest także w zupełności pewne, kiedy nawiązała znajomość z Marią Konopnicką, oba wydarzenia bywają ze sobą wiązane. Prawdopodobnie już na początku lat 90. XIX wieku wielkie artystki były ze sobą związane. Dulębianka niemal całkowicie poświęciła się partnerce. Podróżowała ze schorowaną Konopnicką do kurortów i sanatoriów, wreszcie osiedliły się w Żarnowcu, gdzie do dziś znajduje się muzeum autorki Roty. Po śmierci Konopnickiej to właśnie Dulębianka zajęła się zorganizowaniem pogrzebu, uporządkowaniem spuścizny i dbaniem o pamięć po poetce.
Ograniczanie roli Dulębianki dla kultury polskiej jedynie do towarzyszenia Konopnickiej jest bardzo krzywdzące. Żywo dotknięta zakazem studiowania na krakowskiej ASP, bardzo aktywnie zaangażowała się w walkę o prawa kobiet. Publikowała w feministycznych czasopismach i udzielała odczytów, zakładała organizacje kobiece. Próbowała aktywnie uczestniczyć w życiu politycznym Galicji i całych Austro-Węgier. Jako przedstawicielka delegacji Ligi Kobiet Polskich brała udział w rozmowach z Józefem Piłsudskim na temat praw politycznych kobiet w odradzającej się Polsce.
Maria Dulębianka była także bardzo aktywną działaczką miejską i społeczną. We Lwowie zajmowała się pomocom dzieciom, bezdomnym, weteranom i inwalidom. Podczas walk miejskich o Lwów w 1918 roku udzielała pomocy humanitarnej poszkodowanym. W skutek zaangażowania w działalność Czerwonego Krzyża niefortunnie zaraziła się tyfusem plamistym. Zmarła 7 marca 1919 roku. Pochowana została na cmentarzu Łyczakowskim w grobie Marii Konopnickiej, natomiast w 1927 roku jej szczątki przeniesiono na Cmentarz Orląt Lwowskich.
O tym i o wszystkim, co ważne w życiu i twórczości Marii Dulębianki posłuchać będzie można 31 maja 2022 roku o godz. 18.00 w Antykwariacie przy ul. Kościuszki 18.
Spotkanie będzie transmitowane na Facebooku na profilach Krakowa Miasta Literatury UNESCO oraz Antykwariatu Abecadło.
Marcin Wilk – dziennikarz, publicysta, kurator, badacz historii społecznej. Freelancer. Autor m.in. biografii „Tyle słońca. Anna Jantar“ (2015), „Kwiatkowska. Żarty się skończyły” (2019) oraz reportażu historycznego „Pokój z widokiem. Lato 1939” (2019). Współpracuje m.in. z miesięcznikiem „Znak“ oraz „Charaktery" i Instytutem Goethego w Krakowie. Współtwórca i przez wiele lat kurator pasma Przemysły Książki na Festiwalu Conrada. Aktywny w mediach społecznościowych jako Wyliczanka.
Karolina Dzimira-Zarzycka – absolwentka historii sztuki oraz polonistyki na Uniwersytecie Wrocławskim. Autorka ponad dwustu artykułów popularnonaukowych związanych ze sztuką i kulturą XIX i początku XX wieku oraz historią kobiet. Wiele z nich przybliża sylwetki mniej znanych postaci historycznych, często wybitnych kobiet: artystek, podróżniczek, badaczek, działaczek społecznych.
Książka Karoliny Dzimiry-Zarzyckiej „Samotnica. Dwa życia Marii Dulębianki" (Wydawnictwo Marginesy 2022) objęta została patronatem Krakowa Miasta Literatury UNESCO.
Celem cyklu „Wyszukaj Klasyka” – realizowanego od 2020 roku w ramach programu Kraków Miasto Literatury UNESCO – jest przypominanie wybitnych, nietuzinkowych, nierzadko genialnych autorów/autorek, tłumaczy/tłumaczek, ilustratorów/ilustratorek i wyjątkowych postaci kultury związanych z Krakowem XIX i XX wieku.
W pierwszej edycji projektu w 2020 roku dyskutowaliśmy m.in. o twórczości Ludwika Jerzego Kerna, Dagny Juel Przybyszewskiej, Romana Ingardena, Anieli Gruszeckiej, Zygmunta Nowakowskiego, Ewy Szelburg-Zarembiny, Anny Świrszczyńskiej i Henryka Voglera.
W 2021 roku bohaterami i bohaterkami cyklu byli: Jalu Kurek, Stanisław Czycz, Kazimiera Treterowa, Jadwiga Beaupré, Tadeusz Boy-Żeleński, Antonina Domańska, Henryk Markiewicz, Kazimiera Bujwidowa.
W 2022 po przypomnieniu postaci Andrzeja Bursy, Olgi Boznańskiej, Marii Dulębianki porozmawiamy jeszcze o Stanisławie Pagaczewskim (1916–1984), Jerzym Pilchu (1952–2020), Wandzie Kragen (1893–1982), Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej (1891–1945), Witoldzie Zechenterze (1904–1978).
